صنعت ساختوساز در دنیای امروزی رشته‌های بسیار مختلفی را در بر می‌گیرد. مهندسی عمران از مهم‌ترین این رشته‌ها است و نقش بسیار مهمی را در انواع و اقسام پروژه‌های ساختمانی ایفا می‌کند. خود رشته مهندسی عمران به گرایش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک از آن‌ها در زمینه‌های مختلفی کاربرد دارند. در این مطلب قصد بر این است که شرح کاملی بر رشته مهندسی عمران داشته باشیم.
رشته مهندسی عمران چیست؟
مهندسی عمران یک رشته مهندسی است که به طراحی، ساخت و نگهداری از محیط‌های فیزیکی و طبیعی مانند جاده‌ها، پل‌ها، سد‌ها، فرودگاه‌ها، لوله کشی‌ها و راه آهن‌ها می‌پردازد. مهندسی عمران به تعدادی گرایش تقسیم‌بندی می‌شود. این رشته بعد از مهندسی نظامی دومین رشته قدیمی جهان در نظر گرفته می‌شود.
مهندسی عمران به معنای درک محیط پیرامون و چگونگی استفاده ایمن و هوشمندانه از آن‌ها به منظور بهبود کیفیت زندگی است. مهندسی عمران اطمینان حاصل می‌کند که تمامی سازه‌ها و تجهیزاتی که به اجرا در آمده‌اند ایمن، اقتصادی و محیط زیست دوست باشند. آموزش و مهارت‌ها در مهندسی عمران بر درک محیط و المان‌های طبیعی آن متمرکز شده است. بهره‌گیری از مهارت کسب شده در تکنیک‌های ساختوساز و طراحی به مهندسان عمران اجازه می‌دهد تا به بهترین نحوه ممکن برای پروژه‌های بسیار عظیم کار کنند.
فعالیت‌های روزانه یک مهندس عمران بر اساس صنعتی که در آن مشغول شده است متفاوت خواهد بود. در هر حال از جمله معمول‌ترین وظایف یک مهندسی عمران می‌توان به طراحی المان‌های ساختاری و مدیریت پروژه اشاره کرد.
بازار کار رشته مهندسی عمران
مهندسی عمران در سال‌های اخیر یکی از پرطرفدارترین رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌های داخل کشور بوده است و از همین رو فارغ‌التحصیلان زیادی را روانه بازار کار کرده است. به طور کلی زمینه‌های کاری یک مهندس عمران به طراحی و مشاوره، نظارت و پیمانکاری و اجرا خلاصه می‌شود. حوزه کاری یک مهندس عمران بسیار گسترده است و طیف زیادی از صنایع مختلفی را پوشش می‌دهد که از اصلی‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معدنکاری و حفاری
- ساخت و ساز مسکونی
- ساخت و سازی تجاری
- برنامه‌ریزی شهری
- زیرساخت‌های آب و گاز
- سیستم‌های زهکشی
- انرژی‌های تجدید پذیر
- سازمان‌های حمل و نقل
- سازمان‌های دولتی
گرایش‌های رشته مهندسی عمران
گرایش‌های مختلف مهندسی عمران در واقع که فرصت‌های متعددی را برای رشد و پیشرفت به دست می‌دهند. در ادامه به طور مختصر به معرفی گرایش‌های مهندسی عمران پرداخته شده است.
مهندسی و مدیریت ساخت
مدیریت ساخت از رشته‌های بسیار به کار گرفته شده در طراحی و ساخت ساختمان‌ها است. معماری و طراحی ساختمان‌ها و سازه‌های مصنوعی تأکید زیادی بر جنبه‌های زیباشناختی دارند. مدیریت ساخت به عنوان یک گرایش از رشته مهندسی عمران در واقع طراحی و زیباشناختی ساختمان را با تمرکز بر کاربرد پذیر بودن ساختمان ترکیب می‌کند. این گرایش و رشته در واقع ترکیبی از چند رشته دیگر است که اصول و استانداردهای آن در کشورهای مختلف متنوع است.
مهندسی ساختوساز در واقع مدیریت پروژه‌های ساختوساز است. منظور از ساختوساز در این رشته تحصیلی در واقع هر پروژه ساختمانی است که برای اهداف مسکونی یا تجاری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. مهندس ساختوساز باید قادر به برنامه‌ریزی فعالیت‌های ساختوساز، نظارت بر المان‌های ساختاری و بررسی ساختمان پس از اتمام فرآیند ساختوساز باشند. این مهندس‌ها در فرآیند طراحی ساختمان و حل مشکلات پیش آمده در حین پروژه‌های ساختمانی همکاری دارند.
مهندسی زمین‌لرزه
مهندسی زمین‌لرزه یک گرایش تخصصی در مهندسی ژئوتکنیک است. به طور کلی زمین‌لرزه‌ها در واقع مجموعه‌‌ای از ارتعاشات ایجاد شده در پوسته زمین هستند که از پتانسیل لازم برای وارد آوردن آسیب‌ها به سازه‌های قرار گرفته روی سطح زمین برخوردار هستند. مهندسی که به مطالعه زمین‌لرزه‌ها در جهت حفاظت از محیط و انسان می‌پردازد، مهندس زمین‌لرزه نامیده می‌شود.
در این گرایش از رشته مهندسی عمران به شناسایی مناطقی که ریسک زمین‌لرزه در آن‌ها بالا است می‌پردازند و با استفاده از این اطلاعات در تلاش برای استفاده از تکنیک‌های طراحی و ساختوساز در جهت بالا بردن مقاومت ساختمان‌ها بر می‌آیند. شبیه‌سازی و تحلیل حالت گسیختگی به مهندسان کمک می‌کند تا المان‌های ساختاری را به گونه‌‌ای طراحی کنند که در برابر زمین‌لرزه‌ها از مقاومت لازم برخوردار باشند.
مهندسی اکولوژی
مهندسی اکولوژی از دیگر شاخه‌های رشته مهندسی عمران در واقع یک گرایش تخصصی در حوزه مهندسی محیط زیست است. اکولوژی در واقع به برهمکنش میان ارگانیسم‌ها و محیط آن‌ها که اکوسیستم‌ها نامیده می‌شود می‌پردازد. مهندسی اکوسیستم‌ها بر ساخت و نگهداری از این اکوسیستم‌ها متمرکز شده است. مهندسان در این گرایش می‌توانند بر روی نگهداری از اکوسیستم‌های طبیعی یا ساخت و سیستم‌های مصنوعی متمرکز شوند.
مهندسی محیط زیست
مهندسی محیط زیست از گرایش‌های مهم مهندسی عمران است و به منظور خلق استراتژی‌های در جهت حفظ و بهبود محیط زیست مورد استفاده قرار می‌گیرد. محیط زیست شامل تمامی چیزهایی می‌شود که توسط طبیعت خلق شده است. مهندسی در این زمینه به منظور حفظ و نگهداری از کیفیت آب، هوا و زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهندسی محیط زیست بر اقدامات، روش‌ها و نتایج پایدار تأکید دارد. مهندسان محیط زیست استراتژی‌هایی را که توسعه داده‌اند به منظور پرداختن به آلودگی‌ها و مدیریت ضایعات و میزان آلودگی‌های صوتی به کار می‌گیرند.
مهندسی ژئوتکنیک
مهندسی ژئوتکنیک از شاخه‌های مهندسی عمران در واقع روشی برای استفاده از کاربردهای زمین‌شناسی در مهندسی عمران است. زمین‌شناسی متشکل از تاریخچه فیزیکی و دینامیکی زمین و از جمله سنگ‌ها و مواد معدنی تشکیل دهنده آن است. کاربرد زمین‌شناسی به صورت درک مواد و مصالح و تکنیک‌های ساختوساز در مهندسی عمران به خود معنا می‌گیرد.
مهندسی ژئوتکنیک در واقع کیفیت زمین و چگونگی ساخت سازه‌ها بر روی آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. مهندسان با استفاده از درک خود در مورد زمین و مواد تشکیل دهنده آن به تعیین نیاز‌هایی از جمله فونداسیون سازه‌ها و ساختمان‌های بسیار بزرگ اقدام می‌کنند.
همان‌طور که در بالا نیز به آن اشاره شد رشته مهندسی عمران شامل طیف وسیعی از گرایش‌ها و حوزه کاری می‌شود و تنها به چند مورد بالا خلاصه نمی‌شوند. از دیگر گرایش‌های رشته مهندسی عمران می‌توان به مهندسی بزرگراه، مهندسی هیدرولیک، مهندسی معدن کاری، مهندسی خطوط راه آهن، مهندسی ساختاری، مهندسی ترافیک، مهندسی حمل و نقل و مهندسی منابع آب اشاره کرد.
وظایف یک مهندس در رشته مهندسی عمران
وظایف یک مهندس در رشته مهندسی عمران تا حدود زیادی به حوزه کاری و گرایش او بستگی دارد. با این وجود از مهم‌ترین وظایف یک مهندس عمران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- تجزیه و تحلیل برنامه‌های بلندمدت، گزارش‌های پیمایش، نقشه‌ها و دیگر داده‌ها به منظور برنامه‌ریزی و طراحی پروژه‌ها
- مدنظر قرار دادن هزینه‌های ساختوساز، قوانین و مقررات دولت، خطرات و حوادث بالقوه محیط زیست و دیگر باکتری‌ها در طول مراحل برنامه‌ریزی و تجزیه و تحلیل ریسک پروژه
- ثبت درخواست‌های لازم به سازمان‌های محلی و دولتی و تائید مطابقت پروژه با قوانین و مقررات مختلف حوزه ساختوساز
- نظارت و تجزیه تحلیل و نتایج مربوط به آزمایشات خاک به منظور تعیین مناسب بودند و استقامت فونداسیون‌ها
- برآورد هزینه‌های مربوط به مصالح، تجهیزات و نیروی کار در جهت تعیین امکان‌پذیری پروژه‌های از لحاظ اقتصادی
- استفاده از نرم افزار‌های طراحی در جهت برنامه‌ریزی و طراحی سیستم‌های حمل‌ونقل، سیستم‌های هیدرولیک و ساختار‌های مختلف در تطابق با استانداردهای صنایع و دولت
- اجرا و نظارت بر عملیات‌های پیمایش به منظور تعیین و مشخص کردن موقعیت کارگان ساختمانی، نقاط مرجع و ارزیابی‌های مختلف برای هدایت ساخت و ساز
- مدیریت تعمیر، نگهداری و جایگزینی زیرساخت‌های عمومی و دولتی
سخن آخر
مهندسی عمران به عنوان یک رشته و حرفه سابقه دور درازی در تمدن انسانی دارد و یکی از قدیمی‌ترین رشته‌ها به حساب می‌آید. در سال‌ها اخیر با توجه به نیاز کشور سیل عظیمی از فارغ التحصیلان رشته مهندسی عمران وارد بازار کار شده‌اند و همین موضوع یک عرصه رقابتی بسیار شدید را ایجاد کرده است. رشته مهندسی عمران صنایع مختلفی را پوشش می‌دهد و از طرفی هم خود به چندین گرایش تخصصی تقسیم می‌شود که هر یک از آن‌ها وظایف و مسئولیت‌های خاصی را بر عهده دارند.
