رایزر چیست؟ رایزر فقط لوله‌های آب و فاضلاب نیست!

به هر اِلمانی که به صورت عمودی در ساختمان بالا برود، رایزر گویند. این اصطلاح در صنعت ساخت‌وساز از سوی مهندسان و کارگران به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما ایراد کار در این است که اغلب از رایزر برای نام‌گذاری لوله‌های عمودی ساختمان استفاده می‌شود. این اصطلاح موارد بیشتری را شامل می‌شود و تنها محدود به لوله‌های آب و فاضلاب ساختمان نیست! به همین دلیل، ما در این مقاله به طور جامع در مورد رایزر و کاربردهای این این کلمه در صنعت ساختمان صحبت می‌کنیم؛ با ویکی ساختمون همراه باشید.

رایزر چیست؟

همان‌طور که در بالا بیان شد، رایزر (Riser) به اعضای عمودی ساختمان که از پایین به بالا و در یک راستا اجرا می‌شود، می‌گویند. این اصطلاح می‌تواند به لوله آب، فاضلاب، هواکش، لوله تهویه، مدار گرمایش و حتی کابل‌های برق نیز اطلاق شود. به طور کلی، رایزر را می‌توان به دو دسته مختلف اعم از تأسیسات مکانیکال و تأسیسات الکتریکال تقسیم کرد.

اگرچه کابل‌ها و لوله‌ها در دیوارها پنهان هستند، اما باید در مکانی قرار گیرند که برای سرویس دوره‌ای مناسب باشند. کابل‌ها معمولاً از طریق کانکتورهای قائم عمودی که روی دیوارها و ستون‌ها نصب شده‌اند، به سوکت وصل و از منبع برق شهری تغذیه می‌شوند. مانند کابل‌های برق، برای عبور لوله‌ها نیز باید سقف طبقات کنده شده و به خوبی در محل مهار شوند.

انواع رایز

در این مقاله، تأسیسات مکانیکی را به لوله آب و فاضلاب و تأسیسات الکتریکی را به برق کشی محدود کرده‌ایم. هر کدام از این دو دسته که از بخش‌های بسیار مهم ساختمان محسوب می‌شوند، از نظر نحوه و محل قرارگیری، جنس، قطر و موارد دیگر، ویژگی‌های مختص به خود را دارند:

رایزر لوله آب

لوله اصلی آب ساختمان از پایین (کنتور) به بالا و در طول ساختمان کشیده شده و در هر یک از طبقات منشعب می‌شود. در نحوه لوله کشی رایزر آب (سرمایش و گرمایش)، یک شبکه توزیع وجود دارد که طوری طراحی می‌شود که آب ورودی به داخل لوله اصلی، کمترین میزان فشار را در لوله‌های انشعاب داده شده فراهم می‌کند. درواقع، وظیقه اصلی این لوله، توزیع آب در مکان‌های  منشعب شده در طبقات مختلف ساختمان است. لوله اصلی ساختمان اغلب در میانه دیواره‌های داخلی و به دور از لوله فاضلاب و رایز برق نصب می‌شود. در سطح بالایی رایزرها‌، شیرهای قطع و وصل تعبیه می‌شوند که میزان تأمین آب مصرفی را تعیین می‌کنند. قطر رایزر آب بزرگ‌تر از قطر لوله‌های فرعی است که باید برحسب محاسبات بر روی نقشه تأسیسات قید شود. همچنین جنس رایزر آب نیز شامل گالوانیزه یا آهنی و لوله پلی اتیلن و یا یو پی وی سی (UPVC) است.

نکته: قطر لوله کنتور آب باید کمتر از لوله اصلی باشد تا خللی در روند سیستم آبرسانی در طبقات ایجاد نشود.

رایزر لوله فاضلاب

رایزر فاضلاب به لوله‌های اصلی فاضلاب آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی منظور می‌شود. برای هر فضایی، یک رایز فاضلاب تعبیه می‌شود، برای مثال، فاضلاب خروجی آشپزخانه جدا از حمام یا دستشویی است. این لوله در طول ساختمان یعنی از بالا به پایین کشیده می‌شود و انشعاب‌های مختلف در طبقات ساختمان، در انتها به چاه اصلی که در خارج از ساختمان قرار دارد، هدایت می‌شود. قطر لوله اصلی فاضلاب هر چه به پایین کشیده می‌شود باید بزرگتر باشد تا بتواند پساب طبقات را جمع کرده به چاه منتقل کند. در مورد جنس لوله فاضلاب نیز باید بگوییم: «این لوله باید در برابر مواد اسیدی و شیمیایی، مقاومت بالایی داشته باشد و دچار خودرگی نشود. از این رو، استفاده از لوله‌های پولیکا و پوش‌فیت توصیه می‌شود».

رایز برقی‌

رایزر تأسیسات الکتریکی به دو بخش اعم از رایزر جریان قوی و جریان ضعیف تقسیم می‌شود. از جریان قوی برای عبور کابل‌های برق از ۲۲۰ تا ۳۸۰ ولت استفاده می‌شود و از جریان ضعیف جهت عبور کابل‌های آیفون، آنتن مرکزی، تلفن، دوربین مداربسته، اعلام حریق (هر عنصری که ولتاژ آن کمتر از ۲۲۰ ولت است) به کار گرفته می‌شود.هر دوی این رایزها باید حداقل در فاصله ۳۰ سانتی‌متری یکدیگر قرار گیرند. یک جعبه تقسیم در هر طبقه بر روی رایزر جریان قوی و جریان ضعیف با نام دریچه بازدید نصب می‌شود تا کابل‌ها قابل مشاهده باشند. این کار جهت دسترسی، تعمیر و تعویض کابل انجام می‌گیرد. همچنین کابل‌ها باید با پوشش محافظتی در داخل داکت پلاستیکی قرار گرفته و در محل خود سفت شوند.

رایزر آتش‌نشانی

این عنصر عمودی در تمام طبقات انشعاب داده می‌شود و به صورت خشک است، زیرا زمانی از آن استفاده می‌شود که آتش سوزی در ساختمان اتفاق افتاده است. این کار برای کمک به آتش‌نشان‌ها جهت اطفا حریق است، بدون آنکه آن‌ها نیاز به لوله کشی به بالای ساختمان را داشته باشند. این رایزرها باعث افزایش عملکرد و راحتی آتش‌نشان‌ها می‌شود. در زمان وقوع حادثه، آب از طریق ماشین‌های آتش‌نشانی به این رایز پمپاژ می‌شود و در هر طبقه یک آتش‌نشان تنها وظیفه خاموش کردن آتش در آن طبقه را دارد.

کلام آخر

رایزها جزئی از اِلمان‌های عمودی ساختمان هستند که نقش عملکردی دارند. از آب مصرفی گرفته تا خروچ پساب ساختمانی و حتی سیستم روشنایی، اثر رایزها را می‌توان در تک تک اعضای ساختمان مشاهده کرد. در هر صورت، ضروری است که رایزرها مکانیکی و الکتریکی در پروژه به طول کاملاً اصولی و بر طبق نقشه‌های اجرایی ساخته شوند. همچنین استفاده از متریال مناسب نیز می‌تواند طول عمر این اعضای عمودی را افزایش دهند.