برای سازندگان خلاق و معماران که انرژی بصری و زیبایی طبیعی را در ساختار خاص آجرها پیدا می‌کنند، آجر جوش یا آجر کلینکر (Clinker Brick) می‌تواند برای آنها یک موهبت الهی باشد. این آجر که یکی دیگر از انواع آجرهای ساختمانی است، به ندرت در بناهای متعارف امروزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از نحوه تولید گرفته تا کاربردها، آجر جوش ویژگی‌های مختص به خود را دارد که باعث می‌شود کاربردهای متفاوتی داشته باشد. با این حال، ما در این مقاله به تفصیل درباره آجر کلینکر صحبت خواهیم کرد؛ با ویکی ساختمون همراه باشید.
تاریخچه آجر جوش
کوره‌های آجری از اوایل قرن بیستم که به آن کوره‌های «زنبور عسل» می‌گفتند، در همه قسمت‌های خود به طور مساوی گرم نمی‌شدند و آجرهایی که خیلی نزدیک آتش قرار داشتند، سخت‌تر و مقاوم‌تر بودند و رنگ‌های قرمز تا سیاه داشتند. در ابتدا، این کلینکرها به عنوان نقص در پخت، دور انداخته می‌شدند.
اما در حدود سال 1900، این آجرها توسط معماران نجات یافتند؛ به نظر می‌رسید آنها قابل استفاده، متمایز و ظاهر جذابی دارند. آجرهای کلینکر بسیار مورد تحسین طرفداران جنبش هنر و صنایع دستی قرار گرفت که در کشورهای غربی و ایران برای بناهای با معماری خاص و سفال گری به وفور مورد استفاده قرار گرفت.
آجر کلینکر چیست؟
گرمای شدید کوره‌های سنتی آجر پزی، محصولی سخت و بادوام تولید می‌کنند که اغلب به رنگ قرمز، زرد، قهوه‌ای تا سیاه هستند. آجر جوش حاصله از این فرآیند، در گرمای بیش از ۱۰۰۰ درجه پخته می‌شود. به این صورت که در این دما، دانه‌های خاک عرق کرده و به هم بچسبند تا آجر را به وجود آورند. نکته مهم این است که این آجر نباید در گرمای کوره خمیر شود و باید بین درجه عرق کردن و خمیر شدن خاک، تفاوت زیادی وجود داشته باشد.
قبل از پختن آجرها باید از به هم پیوستن خشت‌ها در طول فرآیند پخت جلوگیری شود، این کار با خشک کردن اصولی انجام پذیر است. اغلب آجرها در نزدیکی شعله کوره‌های آجرپزی به یکدیگر می‌چسبند. آجرها در این محل معمولاً ذوب می‌شوند و شکل هندسی خود را از دست می‌دهند. حتی با چسبیدن آجرها می‌توان انتظار یک محصول بسیار مقاوم را داشت.
برای آنکه آجر کم عرق کند، به آن گدازآوری به نام اکسید آهن می‌زنند. با اضافه کردن اکسید آهن و حرارت دهی در دمای بین 1000 تا ۱۲۰۰ درجه، آجر حاصله به رنگ قرمز تا سیاه تولید می‌شود. به طور کلی، یک آجر جوش خوب باید خصوصیات زیر را دارا باشد:
- سخت باشد.
- لاشه نشود.
- ترد نباشد.
- ترک نداشته باشد.
- در برابر ضربه مقاوم باشد.
- لب پر نشود.
- کم ساییده شود.
- زبر باشد.
- سطح شکسته شده آن شیشه‌ای نباشد.
- دانه‌دانه باشد.
- در برابر یخبندان و مواد شیمیایی پایدار باشد.
نکته: اگر بعد از پخت اولیه و سرد شدن، دوباره این آجر پخته شود، به آن «آجر دو جوش» گفته می‌شود. اگر از این آجر در پی ساختمان استفاده شود، روی آن را باید با ماسه و آهک استفاده شود. این کار برای افزایش مقاومت در برابر رطوبت انجام می‌شود.
مشخصات آجر جوش
ویژگی‌های آجر کلینکر به شرح زیر هستند:
- تاب فشاری این آجر حداقل 35 نیوتون بر میلی‌مترمربع است، در نتیجه مقاومت مکانیکی بالایی دارد.
- مکش آب این آجر برای استفاده در ساختمان ۶ درصد و جهت آجر فرش بیش از ۴ درصد است.
- وزن مخصوص آجر جوش بیش از ۱۹۰۰ کیلوگرم در مترمکعب است.
- متراکم‌تر و سنگین‌تر از دیگر آجرها هستند.
- به دلیل استفاده از اکسید آهن، رنگ آن قرمز است.
- هر چه میزان آهک در این آجر بیشتر باشد، رنگ آن روشن‌تر است.
- به دلیل وجود آهک، این آجر جذب آب پایینی دارد.
- سطحی زبر دارد.
- بافت صاف و صیقلی دارد.
- تخلل کمی دارد.
کاربردهای آجر جوش
موارد استفاده از این آجر به شرح زیر هستند:
- در پی سازی و یا زیرسازی ساختمان‌ها به دلیل مقاومت مکانیکی بالا
- در نماسازی ساختمان‌ها به دلیل ظاهر خاص و سبک زیباشناسی متفاوت
- استفاده در دیوارچینی بیرونی برای ساخت دیوار مقاوم و مستحکم
- برای فرش کف پیاده‌روها
- پوشش بدنه و کف آبروها
- مجراهای فاضلاب و تونل‌ها
- ساختن دودکش‌ها
- فرش کف کارخانه‌ها، انبارهای کشاورزی و سالن‌های دام‌داری و پرورش طیور و استخرهای صنعتی
- برای پوشش دیواره تونل‌ها و گنداب روها
مزایا و معایب آجر جوش
جوانب مثبت این آجر شامل موارد زیر هستند:
- تاب ضربه پذیری بالایی دارد.
- خیلی کم ساییده می‌شود.
- دوام و طول عمر بالایی دارد.
- در برابر ضربه، مقاومت بالایی دارد.
- در برابر لب شدن مقاوم است.
- در برابر یخ زدن و مواد شیمیایی مقاوم است.
- آب کمی جذب می‌کند.
- در برابر فرسایش و هوازدگی مقاوم است.
- برای محیط‌های مرطوب مناسب است.
- به دلیل تخلخل کم، در مقایسه با آجرهای معمولی عایق حرارتی مناسبی هستند.
- سبک زیباشناسی منحصربه فردی دارد.
- قابل بازیافت است.
جوانب منفی آجر جوش عبارتند از:
- به دلیل چگالی بالا، باعث افزایش بار مرده ساختمان می‌شود.
- برای استفاده در ساختمان سازی به ملات مخصوص نیاز دارد (چون آب کمی جذب می‌کند).
- برای هر نوع پروژه عمرانی، قابل استفاده نیست.
کلام آخر
آجرهای کلینکر زمانی تولید می‌شوند که خشت‌ها در طی فرآیند پخت، در معرض گرمای زیادی قرار می‌گیرند. دمای زیاد سطح آجر را ذوب کرده و یک پوشش براق و به رنگ تیره تشکیل می‌دهد. آجرهای کلینکر ظاهری قرمز تا سیاه داشته و اغلب شکل هندسی منظمی ندارند.
آجر جوش، متراکم، سنگین و نامنظم‌تر از آجرهای استاندارد است. این ماده ساختمانی همچنین ضد آب و بادوام بوده و هدایت حرارتی بالاتری نسبت به آجرهای قرمز متخلخل دارند. به هر روی، با شناخت بیشتر این آجر می‌توان از مزایای آن در کاربردهای مختلف ساختمان سازی بهره‌مند شد.
