نقشه‌برداری ساختمان چیست و نحوه اجرای آن به چه صورت است؟
روند اجرای یک پروژه ساختمانی در مراحل عملیاتی، مختلفی خلاصه می‌شود که یکی از اولین آن نقشه‌برداری است. نقشه‌برداری علمی است که در صنایع ساختمان‌سازی، پل، جاده و شهرسازی، زمین‌شناسی، مهندسی معدن و به طور کلی در هر زمینه‌ای که اندازه‌گیری سازه یا عارضه‌ای بر روی زمین باید انجام گیرد، کاربرد دارد. در دنیای امروز برای حداکثر بهره‌برداری از فضا و ساخت سازه‌هایی پایدار از همه جوانب درک و استفاده درست از نقشه‌برداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مقاله به طور مفصل به نقشه‌برداری در ساختمان خواهیم پرداخت.
نقشه‌برداری چیست؟
نقشه‌برداری (Surveying) علمی است که به اندازه‌گیری دقیق و تعیین موقعیت نسبی و مطلق هر عارضه‌ای چه مصنوعی و چه طبیعی بر روی زمین می‌پردازد. این اندازه‌گیری در مقیاس مختصات دکارتی XYZ یا در مقیاس طول و عرض جغرافیایی انجام می‌گیرد.
نقشه‌برداری چگونه انجام می‌شود؟
به طور کلی، عملیات نقشه‌برداری در دو مرحله صورت می‌گیرد. مرحله اول که مرحله برداشت است و مرحله دوم کارشناس به ارائه نتایج می‌پردازد. به عبارتی، در مرحله اول مهندس نقشه‌بردار از وسایل و دستگاه‌های مانند جی پی اس، تئودولیت و غیره استفاده و داده‌هایی را برای مرحله دوم جمع‌آوری کند. در مرحله دوم نتایج به صورت (کیفی) نقشه، مقطع طولی و مقطع عرضی یا به صورت (کمی) جدول و مدل‌های رقومی زمین ارائه می‌شود.
نقشه‌برداری در مقیاس‌های بزرگ مانند نقشه‌برداری از شهرها و کشور‌ها به وسیله عکس‌های هوایی و سپس پردازش آن‌ها انجام می‌گیرد. ناگفته نماند که در این مقاله به ارائه مطالبی در زمینه نقشه‌برداری زمینی و در مقیاس‌های کوچک پرداخته می‌شود.
نقشه‌برداری ساختمان چیست؟
در نقشه‌برداری اندازه‌گیری و برداشت مشخصات مناطق کم مساحت معمولاً کرویت زمین صفر در نظر گرفته می‌شود که به این روش نقشه‌برداری مستوی گفته می‌شود. در نقشه‌برداری ساختمان هم مشخصات مساحت کمی از زمین برداشت می‌شود و در واقع نقشه‌برداری مستوی انجام می‌گیرد. البته نقشه‌برداری مستوی در کارهایی مانند معماری، شهرسازی، باستان‌شناسی، ثبت املاک و اکتشاف نیز به کار می‌رود.
نقشه‌برداری ساختمان چگونه اجرا می‌شود؟
همان‌طور که در بالا گفته شد نقشه‌برداری در دو مرحله انجام می‌شود. مرحله اول برداشت و مرحله دوم ارائه برداشت به صورت کمی یا کیفی به کارفرما است که در ادامه به صورت جزئی به هر دو مرحله می‌پردازیم.
مرحله اول نقشه‌برداری ساختمان (برداشت)
در این مرحله از نقشه‌برداری ساختمان، مهندس نقشه‌بردار با تجهیزات نقشه‌برداری به منطقه مورد نظر می‌رود و اقدام به نقشه‌برداری می‌کند. در این مرحله مهندس نقشه‌بردار به تجهیزاتی مانند ژالن، شاخص (میر)، متر، دوربین نقشه‌برداری (نیو، تئودولیت و …)، تراز و کمک نقشه‌بردار احتیاج دارد.
در مرحله برداشت مشخصات در نقشه‌برداری، مشخصاتی مانند ارتفاع از سطح دریای آزاد، زاویه، طول و عرض جغرافیای، ارتفاع دوربین و فاصله هر نقطه اندازه‌گیری شده و از ایستگاه نقشه‌برداری، برداشت می‌شود. در ادامه می‌توانید که روند اجرای برداشت را مرحله به مرحله مشاهده کنید:
- نقشه‌بردار ابتدا نقطه‌ای را که اشراف کافی به نقاط مورد نظر برای اندازه‌گیری دارد را انتخاب می‌کند.
- سه پایه دوربین را با استفاده از تراز‌های کروی قرار گرفته بر روی بدنه سه پایه تراز می‌کند و ارتفاع سه پایه را با توجه به قد خود تنظیم می‌کند.
- سپس دوربین را روی سه پایه نصب و به تراز کردن دوربین نیز می‌پردازد.
- ارتفاع دوربین را از سطح زمین به وسیله متر اندازه‌گیری می‌کند.
- کمک نقشه‌بردار با ژالن و شاخص (خط کشی بلند به طول سه تا چهار متر) به نقاط مورد نظر می‌رود و شاخص را تراز می‌کند و پس از تراز کردن، نقشه‌بردار به اصطلاح اقدام به برداشت ارتفاع، زاویه و مختصات جغرافیایی نقطه می‌کند.
- با متر لیزری یا فلزی نیز باید فاصله بین دوربین و شاخص اندازه‌گیری شود.
مرحله دوم نقشه‌برداری ساختمان (ارائه نتایج)
در مرحله دوم نقشه‌برداری ساختمان با استفاده از مشخصات به دست آمده از مرحله برداشت، مهندس نقشه‌بردار به ترسیم نقشه، مقاطع طولی و عرضی و ارائه مقادیر به دست آمده به صورت جدول و داده‌های رقومی می‌کند و به کارفرما ارائه می‌دهد.
نقشه‌برداری ساختمان در واقع پیش از احداث سازه ساختمان، حین احداث سازه و پس از آن انجام می‌گیرد. نقشه‌برداری پیش از احداث جزء ملزومات ساختمان‌سازی است و باید انجام شود ولی نقشه‌برداری حین احداث سازه و پس از آن به درخواست کارفرما برای اطمینان از تراز بودن بتن‌ریزی، تراز بودن دیوارها و به طور کلی سازه انجام می‌گیرد.
نقشه‌برداری توسط چه کسی انجام می‌شود؟
رشته مهندسی نقشه‌برداری که ژئودزی یا ژئوماتیک نیز خوانده می‌شود در دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود. رشته مهندسی نقشه‌برداری یکی از گرایش‌های مهندسی عمران است. فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی نقشه‌برداری، مهندس نقشه‌بردار هستند و کار نقشه‌برداری را انجام می‌دهند. رشته نقشه‌برداری گستره زیادی از نقشه‌برداری ساختمان و اراضی کم تا نقشه‌برداری به وسیله تصاویر ماهواره‌ای و سنجش از دور را شامل می‌شود.
سخن پایانی
نقشه‌برداری ساختمان علمی است که در آن مهندس نقشه‌بردار اقدام به برداشت اطلاعاتی از زمین و محوطه ساخت و ساز می‌کند و پس از برداشت اطلاعات، اقدام به تهیه نقشه، مقطع طولی و عرضی و ارائه اطلاعات به دست آمده به صورت کمی و کیفی می‌کند. نقشه‌برداری علمی است که بخش کوچکی از آن در صنعت ساختمان مورد استفاده است.
