مدیریت ریسک در پروژههای عمرانی یا به طور صحیح‌تر مدیریت ریسک شاخه‌ای از علم مدیریت است که امروزه به کمک مدیران شرکت‌های بزرگ که پروژههای بزرگی مانند پروژههای عمرانی را انجام می‌دهند، آمده است. در این مقاله به بیان پاره‌ای توضیحات در زمینه مدیریت ریسک در پروژههای عمرانی می‌پردازیم و آشنایی مختصری با اصطلاحات و روش کار آن پیدا می‌کنیم. در ادامه با ویکی ساختمون همراه باشید.
در ادامه به بررسی برخی اصطلاحات رایج در مدیریت ریسک می‌پردازیم. در این مقاله با اصلاحاتی چون ریسک، عدم قطعیت، مدیریت ریسک و … روبرو می‌شویم و لازم است مفهوم کلی هرکدام از آنها را بدانیم.
ریسک و عدم قطعیت چیست؟
ریسک یا فرصت به وضعیتی از یك رویداد كه نتیجه آن غیرقطعی ولی قابل اندازه‌گیری است، گفته می‌شود؛ نتیجه این رویداد می‌تواند مثبت یا منفی باشد.
عدم قطعیت را بسیاری مساوی با ریسک قلمداد می‌کنند ولی در واقع این طور نیست. ریسک یک وضعیت از یک رویداد است که قابل محاسبه است ولی عدم قطعیت این قابلیت را ندارد و نمی‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.
احتمال وقوع و میزان ریسك مالی رویداد
میزان رخداد پیامد خوشایند یا ناخوشایند است كه به صورت درصد و یا به طور جامع‌تر به صورت نمودار توزیع احتمالات بیان می‌شود. حاصلضرب هزینه پیامد ناخوشایند یا خوشایند در احتمال وقوع آن است.
مدیریت ریسک چیست؟
مدیریت ریسک گرایش تازه‌ای از علم مدیریت است که در گستره متنوعی از انواع شاخه‌ها از جمله امور مالی و سرمایه‌گذاری، تجارت، بیمه، ایمنی، بهداشت و درمان، مسایل سیاسی، اجتماعی، نظامی و پروژه های صنعتی و عمرانی جایگاه خود را پیدا کرده است.
مدیریت ریسک یک فرآیند سیستماتیک از شناسایی، تحلیل و پاسخ به ریسک‌های پروژه است و در آن احتمال و اثرات وقایع مثبت به حداکثر و اثرات و وقایع منفی به حداقل می‌رسد. در واقع مدیریت ریسک مجموعه فرآیندهای مورد نیاز برای شناسایی، تجزیه و تحلیل و واکنش در مقابل ریسک پروژه به منظور بیشینه نمودن نتایج وقایع مثبت و کمینه نمودن پیامدهای وقایع ناگواراست.
در پروژههای عمرانی چه ریسک‌هایی وجود دارد؟
در پروژههای عمرانی مانند هر پروژه دیگری ریسک‌های زیادی وجود دارد که توسط کار گروهی تخصصی شناسایی، ارزیابی و برنامه‌ریزی برای کاهش آنها انجام می‌شود. از جمله ریسک‌هایی که در پروژه های عمرانی با آنها برخور
د می‌شود، می‌توان به ریسک تکنیکی، ریسک ساخت، ریسک موقعت کار، ریسک اداری و سازمانی، ریسک اجتماعی و فرهنگی و ریسک مالی اشاره کرد که در کشورهایی با اقتصاد ضعیف و مریض مانند ایران وجود دارد.
ریسک‌های فنی و تکنولوژیکی شامل عدم کفایت مطالعات صورت گرفته و اطلاعات ناکافی از شرایط زمین و محل کار، کمبود دسترسی به مواد و مصالح، نامناسب بودن طراحی و اطلاعات طرح برای برآورد صحیح هزینه و برنامه‌ریزی، دسترسی کم به مواد و مصالح ساختمانی و استاندارد نبودن مواد و مصالح مورد نیاز می‌شوند.
از بین ریسک‌های ساخت هم می‌توان از بازدهی و بهره وری ناکافی، ناپایداری آب و هوا و عوامل جوی، خطرات ناشی از تخریب، رانش و …، خطرات جانی پرسنل در کارگاه‌هایی که مشغول به کار هستند، عدم کفایت پیمانکار و کم بودن دانش وی، مسائل صنعتی، تاخیر پیش‌بینی نشده در برنامه زمان‌بندی برای تهیه و دسترسی به منابع ساخت و ساز، کار با کارفرمایان فاقد تخصص و ضعیف از نظر مالی و مدیریتی، طولانی شدن زمان اجرا و اتمام پروژه‌ها و بیمه نکردن تمامی پروژههای عمرانی از سوی شرکت‌های بیمه نام برد.
ریسک موقعیت کار را هم می‌توان نبود یا کمبود منابع مانند مواد، زمین و کارگر، کمبود نیروی متخصص در اجرای سیستم‌های حساس فنی و کارگری، تعهد به انجام کارهایی که سازنده، کارفرما یا هر نهاد نظارتی دیگر که سابقه انجام موارد مشابه را ندارد، کار در مناطق مرزی، محروم یا جنگی به دلیل وجود مواد منفجره و وقوع خطرات جانی و مالی بعدی ناشی از آن دانست.
ریسک مالی را هم تورم (کوتاه مدت) یا نبود مقیاس برای هزینه فعالیت‌ها، زمان‌بندی نادرست پرداخت حقوق، اعتصابات و ناآرامی‌های کارگری، کمبود مالی کارفرما، عدم همکاری موسسات مالی در پرداخت تسهیلات، انجام کارهای مقطوع و بدون تعدیل در مناطق با تورم و غیر قابل پیش بینی، تغییر در تعرفه‌های اداری، عدم تنظیم و ارائه به موقع صورت جلسه و صورت وضعیت‌ها تشکیل می‌دهند.
ریسک اداری و سازمانی شامل مدیریت نامناسب و ناکارآمد، بروکراسی اداری، تغییرات ساختاری، مدیریتی و احتمال تغییر در برنامه‌ها و هدف گذاری‌ها، عدم همکاری ادارات و سازمان‌های اثرا گذار در اجرای پروژههای ساختمانی، ضعف قوانین و برداشت سلیقه‌ای از آن در سازمان‌های فوق و ناهماهنگی ادارات و سازمان‌های اثرگذار در اجرای پروژههای ساختمانی هستند.
ریسک فرهنگی و اجتماعی نیز نامناسب بودن فرهنگ کاری و فنی عوامل اجرایی و استادکاران، عدم توجه به مسائل فرهنگی و هنجارهای اجتماعی در طراحی ساختمان‌ها، افزایش جمعیت، مهاجرت و ساخت و ساز غیر استاندارد در مناطق حاشیه‌ای و ضعف فرهنگی در استفاده از ساختمان را شامل می‌شود.
بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت پروژه ؛ 6 تا از بهترین‌ها
احتمال رویداد کدامیک از ریسک‌های گفته شده چقدر است؟
در بررسی‌های صورت گرفته نشان داده شده که میزان ریسک اقتصادی و مالی است که مقدار به صورت حداقل و حداکثر از 3/4 تا 3/8 درصد است و احتمال وقوع آن نیز زیاد است. پس از آن ریسک فنی و تکنولوژی است که حداقل 2/8 و حداکثر 3/4 درصد است و احتمال وقوع آن نیز زیاد است. ریسک اداری و سازمانی احتمال وقوع زیادی دارد و میزان آن حداقل 3/1 و حداکثر 3/4 درصد است. ریسک ساخت هم احتمال وقوع متوسطی دارد و میزان بین 2/8 تا 3 درصد است. ریسک فرهنگی و اجتماعی نیز احتمال وقوع متوسط دارد و میزان آن 2/9 تا 3/2 درصد است. در نهایت ریسک موقعیت کار هم میزان 2/4 تا 2/7 درصدی دارد و احتمال وقوع آن اندک است.
ریسک‌ها و عدم قطعیت‌ها متوجه چه کسانی هستند؟
به طور کلی در پروژههای عمرانی عدم قطعیت‌ها متوجه پیمانکار و کارفرما (شرکت‌های عمرانی) است. از این رو برای مدیریت ریسک در یک پروژه عمرانی کارفرمایان به دنبال روش‌هایی برای کاهش بار عدم قطعیت‌ها از کارفرما و انتقال بخشی از آنها به سازندگان خصوصی هستند. استفاده از روش‌هایی مانند شراكت در ساخت، قراردادهای تفكیك شده بر اساس تخصص، جذب سرمایه خصوصی (مثل ساخت خانه با هزینه سازنده در زمین كارفرما و شراكت در سود) می‌تواند راه حلی برای کاهش ریسک و عدم قطعیت در پروژههای عمرانی وارد شده بر کارفرما شود.
ریسک‌ها و عدم قطعیت‌هایی که پیمانکاران را تحت تاثیر قرار می‌دهند، شامل طرح و بازار است و بستگی زیادی به نوع قرارداد با کارفرما دارد. پس پیمانکاران باید در هنگام بستن قرارداد به شرایط آن دقت کنند و هزینه را با توجه به شرایط مندرج در قرارداد بسنجد و تلاطم بازار را هم در نظر بگیرد. تجربه یک پیمانکار در این راه می‌تواند کمک زیادی به وی کند تا تصمیم درست را اتخاذ کند.
سخن آخر
کارفرمایان به منظور مدیریت ریسک در پروژههای عمرانی باید از بهترین مشاوران استفاده کنند و با پیمانکاران خبره قرارداد ببندند. برای کاهش ریسک اداری و سازمانی از وکلای برجسته برای انجام کارهای اداری استفاده کنند و برای کاهش ریسک‌های مالی هم از اقتصاددانان کمک بخواهند و حسابداران ماهر استخدام کنند تا با کمترین ضرر مالی و جانی پروژه را به اتمام برسانند.
