بناهای دوره پهلوی در تهران از کاخ مرمر تا نیاوران و برج آزادی

در دوره پهلوی ادارات، مدارس، دانشگاه‌ها و بناهای متعددی ساخته شد. معماری این دوره الهام گرفته از  معماری اروپایی و معماری کهن ایرانی (معماری نئوکلاسیک) می‌باشد. بسیاری از بناهای دوره پهلوی در تهران هم یادآور معماری دوره کهن ایرانی است، ما در این مقاله از ویکی ساختمون قصد داریم که تعدادی از این بناهای ارزشمند را معرفی کنیم؛ با ما همراه باشید.

مطلب پیشنهادی: نقش هندسه در معماری ایرانی

بناهای دوره پهلوی در تهران: کاخ مرمر

کاخ مرمر از کاخ‌های تاریخی تهران در دوره پهلوی اول است که از سال 1313 تا سال 1316 ساخته شد. مساحت کاخ مرمر 2870 مترمربع می‌باشد که در زمینی به وسعت 35462 مترمربع ساخته شده است. استاد حسین لرزاده، استاد یزدی، محمد حسین صنیع‌خاتم، حسین طاهرزاده و بهروز احمدی از سازندگان این بنا بوده‌اند. گنبد این بنا برگرفته از گنبد مسجد شیخ لطف الله است.

کاخ مرمر در سال 1355 با هدف آشنایی بیشتر مردم با رضا شاه پهلوی به موزه تغییر کاربری داد و نام موزه پهلوی به آن داده شد و در 30 خرداد 1357 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این کاخ بعد از انقلاب در اختیار نهادهای حکومتی از جمله کمیته‌های انقلاب و قوه قضاییه و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و تا سال 1397 به بنیاد مستضعفان تحویل داده شد و پس از یک سال با کاربری موزه با نام موزه هنر ایران در اختیار مردم قرار گرفت.

ساختمان صندوق بانک ملی ایران

ساختمان صندوق پس انداز بانک ملی ایران از بناهای دوره پهلوی در تهران می‌باشد که در سال 1307 ساخته شد. این بنا در خیابان فردوسی، کنار بانک مرکزی و فروشگاه تعاون واقع شده است. ساختمان صندوق بانک ملی ایران در 20 آذر 1379 با شماره ثبت 2930 در آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ساختمان اداره پست تهران

ساختمان اداره پست تهران در دوره پهلوی اول در سال‌های 1307 تا 1313 بنا شد. این اثر با مساحت 15 هزار مترمربع در خیابان امام خمینی (سپه) واقع شده است. معمار این بنا نیکلای مارکف معمار برجسته ایرانی گرجستانی بود. سبک معماری ساختمان اداره پست تهران آرت دکو می‌باشد. این بنا در 25 اسفند 1379 با شماره ثبت 3500 در آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ساختمان ایستگاه راه آهن تهران

ساختمان ایستگاه راه‌آهن هم از بناهای دوره پهلوی در تهران می‌باشد. این ساختمان در جنوب میدان راه‌آهن در تهران واقع شده است که در 20 اسفند 1379 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بناهای دوره پهلوی در تهران: ساختمان سینگر

ساختمان سینگر هم از بناهای دوره پهلوی اول است که در تهران، خیابان سعدی بعد از چهار راه مخبرالدوله پلاک 150 واقع شده است. در ساخت این اثر از اصیل‌ترین مصالح ایرانی، آجر و خشت، استفاده شده. نیکلای مارکف، معمار روسی، این بنا را طراحی کرد. ساختمان سینگر در 24 آبان 1385 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاخ شهربانی

یکی دیگر از بناهای دوره پهلوی در تهران کاخ شهربانی است، این بنا در سال 1315 در میدان مشق (باغ ملی) برای اداره شهربانی تهران ساخته شد. ساخت کاخ شهربانی از سال 1312 آغاز شد و در اواخر سال 1314 به پایان رسید. سازنده کاخ شهربانی قلیج باقلیان و طراح آن گابریل گورکیان، معمار برجسته ارمنی، بود. کاخ شهربانی نزدیک به 21 هزار متر مربع زیربنا دارد که در سه طبقه بنا شده است. فضای درونی کاخ با گچبری و آینه‌کاری کار شده و فضای درونی آن با الهام از معماری دوره هخامنشی است. نما، سنگ‌تراشی‌ها، نقش سربازان هخامنشی و… از معماری تخت جمشید الگو گرفته شده. وزارت امور خارجه ایران کاخ شهربانی را در سال 1381 از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی خریداری کرد و پس از بازسازی، با نام ساختمان شماره 9 وزارت خارجه مورد بهره‌برداری اداری قرار داد.

بناهای دوره پهلوی در تهران: کاخ دادگستری

کاخ دادگستری در زمینی بنا شده که از چهار طرف به خیابان‌های اصلی مشرف است، بنایی تاریخی که در خیابان خیام واقع شده. ساخت این بنا در سال 1317 شروع و پس از دو سال به دلیل جنگ جهانی دوم متوقف شد که نهایتاً در سال 1325 افتتاح گشت. سبک معماری کاخ دادگستری نئوکلاسیک می‌باشد که گابریل گورکیان، معمار سرشناس ارمنی، طراح آن بوده است. مجسمه‌های عظیمی از هنرمندان بزرگ ایرانی این ساختمان را مزین کرده است، بانوی عدالت اثر ابوالحسن صدیقی و نقش برجسته انوشیروان دادگر اثر غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ از جمله این مجسمه‌ها است. این اثر با نام ساختمان دادگستری کل کشور در تاریخ 16 اسفند 1384 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دانشگاه تهران

ساختمان دانشگاه تهران هم از بناهای دوره پهلوی اول در تهران است. اسماعیل سنگ در سال 1305 ساخت دانشگاه تهران را پیشنهاد کرد، دانشگاه تهران با انجام مطالعات اولیه عیسی صدیق، در سال 1313 به فرمان رضا شاه پهلوی تأسیس شد.

وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، از طرف رضاشاه، عیسی صدیق را مأمور کرد تا در سال 1310 به ایالات متحده سفر کند تا پس از مطالعه در تأسیسات علمی دنیای جدید، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم کند. طرح صدیق مورد قبول علی اصغر حکمت، وزیر معارف وقت، قرار گرفت و سرانجام در 8 خرداد 1313 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

دانشگاه تهران براساس مؤسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد. پردیس و بناهای دانشگاه تهران را معماران اروپایی رولان دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، الکساندر موزر، آندره گدار و محسن فروغی طراحی کردند. بنای دانشگاه تهران در 18 آبان 1378 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

سر در دانشگاه تهران

سر در دانشگاه تهران نیز از بناهای دوره پهلوی در تهران می‌باشد که در سال‌های 1345- 1346 ساخته شد. کوروش فرزامی، از دانشجویان دانشکده هنرهای زیبای تهران، همزمان با فارغ‌التحصیلی خود طرح سر در دانشگاه تهران را ارائه داد. سر در دانشگاه تهران نیز در تاریخ 18 آبان 1378 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مطلب پیشنهادی: معماری پست مدرن در ایران چگونه است؟ معرفی 3 اثر برجسته

بناهای دوره پهلوی در تهران: کاخ سنا

کاخ سنا، ساختمان مجلس سنا، از بناهای دوره پهلوی در تهران است که در سال‌های 1332 تا 1337 خورشیدی برای برگزاری نشست‌های مجلس سنا ساخته شد. این بنا در بخش شمالی خیابان امام خمینی (خیابان سپه)، روبه‌روی دانشکده افسری امام علی و در نزدیکی کاخ مرمر واقع شده است. مهندس حیدر غیایی و مهندس محسن فروغی معماران کاخ سنا هستند. کاخ سنا پس از انقلاب 1357 نزدیک به بیست سال به مجلس شورای اسلامی واگذار شد. این اثر نیز در تاریخ 25 آبان 1384 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.

کاخ نیاوران

کاخ نیاوران یکی دیگر از بناهای دوره پهلوی در تهران است. به دستور محمدرضا پهلوی در سال 1337 عملیات احداث باغ نیاوران آغاز شد و در سال 1346 به اتمام رسید. کاخ نیاوران در مجموعه باغ نیاوران در میدان نیاوران شهر تهران واقع شده است که حدود 11 هکتار مساحت دارد. در ابتدا از کاخ نیاوران به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد که پس از پایان ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده او اختصاص یافت. طراح کاخ محسن فروغی بود، فروغی طرح کاخ را بیشتر از معماری ایرانی و تلفیقی از هنر پیش و پس از اسلام الهام گرفته بود. گچ‌بری کاخ توسط استاد عبداللهی، آینه‌کاری توسط استاد علی‌اصغر و کاشی‌کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم‌پور انجام شده است.

بناهای دوره پهلوی در تهران: برج آزادی

برج آزادی هم از بناهای دوره پهلوی در تهران است، بسیاری این بنا را نماد اصلی پایتخت ایران می‌دانند. برج آزادی در فاصله سال‌های 1348 تا 1350 توسط حسین امانت برای یادبود جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی ساخته شد و به برج شهیاد نام گرفت. معماری شگفت‌انگیز برج موجب شد که این بنای زیبا در سال 1353 در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد.

برج آزادی که از شاهکارهای معماری معاصر ایران به شمار می‌رود، تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی، و اسلامی است، قوس بیضی شکل برج نمادی از طاق کسری و کاشی‌کاری فیروزه‌ای از دوره صفوی و شیارهای بالای برج از بادگیرهای یزد اقتباس شده که در کنار نمادهای مدرن و ساختار بتنی جذابیت چشم‌نوازی به بنا بخشیده است.

مطلب پیشنهادی: نورپردازی برج آزادی: نقش رنگ و نور بر قامت سرافراز برج آزادی

سرای روشن

یکی دیگر از بناهای دوره پهلوی در تهران، سرای روشن می‌باشد، این بنا در خیابان ناصرخسرو قرار دارد که در سال 1311 ساخته شد.  معماری این بنا با تلفیقی از سبک گوتیک و معماری دوران کهن ایتالیا با سبک معماری ایرانی طراحی شده است. طاق‌نماهای این بنا با نماد فَروَهَر و مجسمه‌های نیمه برهنه به سبک اروپایی به طاق‌نماهای این بنا جذابیت خاصی بخشیده است. نمای ساختمان هم افسانه‌ها و قصه‌های ایرانی را روایت می‌کند. این اثر اولین مرکز تجاری در تهران قدیم بوده است.

مطلب پیشنهادی: معرفی کامل ایران مال، از مرکز تجاری تا جاذبه‌ها و معماری آن

سخن آخر

بناهای متعددی (ادارات، مدارس، دانشگاه‌ها و…) در دوره پهلوی ساخته شد، معماری کهن ایرانی و معماری اروپایی در اکثر این بناها مشاهده می‌شود. بناهای دوره پهلوی در تهران و دیگر شهرهای ایران عزیزمان تنها توسط معماران داخلی ساخته نمی‌شد بلکه از هنرمندان خارجی نیز در خلق این آثار ارزشمند استفاده شد.